1. Memnu Hakların İadesi (Yasaklanmış Hakların Geri Verilmesi) Nedir?

 Memnu hakların iadesi, bir başka adıyla yasaklanmış hakların geri verilmesi, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK)  dışındaki kanunların belli bir suçtan dolayı veya ceza mahkûmiyetine bağlı olarak öngördüğü çeşitli hak yoksunluklarının ortadan kaldırılmasını sağlayan bir ceza hukuku kurumudur. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda belli bir suçu işlemekten dolayı cezaya mahkûmiyetin sonucu olarak, ömür boyu devam edecek bir hak yoksunluğu söz konusu olmadığı için, memnu hakların iadesi kurumuna dair bu kanunda bir düzenleme getirilmemiştir. Zira TCK’nın 53. maddesi uyarınca kişi işlediği suçtan dolayı mahkûm olduğu hapis cezasının infazını tamamladıktan sonra buna bağlı hak yoksunlukları da ortadan kalkmaktadır.

Ancak bazı kanunlardaki özel düzenlemeler uyarınca, bir takım hak yoksunlukları ceza tamamen infaz edilse de devam edebilmektedir. Memnu hakların iadesi kurumu, kişilerin bu hak yoksunluklarına ömür boyu katlanmak zorunda kalmaması için getirilmiş bir düzenlemedir. Zira ceza hukukunun amacı yalnızca kişileri işledikleri suçlar nedeniyle cezalandırmak değil, aynı zamanda etkin pişmanlık duymalarını sağlayarak topluma kazandırmaktır. Bu nedenle aşağıda izah edeceğimiz şartları taşıyan kişiler memnu hakların iadesi yoluna başvurarak haklarındaki hak yoksunluklarını kaldırabilirler.

2. Memnu Hakların İadesinin Dayanağı Nedir?

Memnu hakların iadesi, 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu’nun 13/A maddesinde düzenlenmiştir. Bu madde hükmündeki şartları taşıyan kişiler memnu hakların iadesi yoluna başvurabilir. 

3. Memnu Hakların İadesi Yoluna Başvurma Şartları Nelerdir?

5352 sayılı Adli Sicil Kanunu’nun 13/A maddesinde memnu hakların iadesi yoluna başvurabilmek için üç şart getirilmiştir. Buna göre TCK’nın 53. maddesinde belirtilen beşinci ve altıncı fıkralar saklı kalmak kaydı ile memnu hakların iadesi yoluna başvurma şartları şunlardır;

a. Mahkûm Olunan Ceza Tamamen İnfaz Edilmiş Olmalı

Memnu hakların iadesi yoluna başvurabilmesi için gereken ilk şart, mahkûm olunan cezanın tamamen infaz edilmiş olmasıdır. Hemen belirtelim ki kişinin koşullu salıverilmeden yararlanarak erken tahliye olması cezasını tamamen infaz ettiği anlamına gelmemektedir. Eğer kişi koşullu olarak salıverilmişse öngörülen koşul ve/veya sürenin sonunda, denetimli serbestlikten faydalanarak tahliye olmuşsa denetim süresinin sonunda cezasını tamamen infaz etmiş sayılır.

b. Cezanın Tamamen İnfazından İtibaren Üç Yıl Geçmiş Olmalı

Memnu hakların iadesi yoluna başvurabilmesi için gereken ikinci şart, mahkûm olunan cezanın tamamen infazından sonra üç yıl geçmiş olmasıdır. İnfazdan itibaren üç yıllık süre dolmadan memnu hakların iadesi yoluna başvurulamaz.

Ancak mahkûm olunan cezanın infazına genel af veya etkin pişmanlık dışında başka bir hukukî nedenle son verilmiş olması halinde, yasaklanmış hakların geri verilmesi yoluna gidilebilmesi için, hükmün kesinleştiği tarihten itibaren beş yıl geçmesi gerekir. Bu süre kişinin mahkûm olduğu hapis cezasına üç yıl eklenmek suretiyle bulunacak süreden az olamaz.

c. Yeniden Suç İşlememek ve İyi Halli Olmak

Memnu hakların iadesi yoluna başvurabilmesi için gereken üçüncü şart, kişinin cezanın tamamen infazından itibaren 3 yıllık süre içerisinde yeni bir suç işlememiş olması ve hayatını iyi halli olarak geçiriyor olması gerekir. Memnu haklarının iadesi yoluna başvuran kişi, mahkemede, iyi halli olarak hayatına devam ettiği yönünde olumlu bir kanaat oluşturmalıdır.

Ayrıca belirtmek gerekir ki kanuni düzenlemede üç yıllık süre içerisinde işlenmemesi gereken suçun kasıtlı veya taksirli olup olmaması noktasında bir ayrım yapılmamıştır. Bu nedenle üç yıllık süre içerisinde taksirli veya kasıtlı herhangi bir suç işlenmemiş olması gerekmektedir.

4. Memnu Hakların İadesinde Usul?

Memnu hakların iadesi için hükümlü veya vekili, hükmü veren mahkemeye veya hükümlünün ikametgâhının bulunduğu yerdeki aynı derecedeki başka bir mahkemeye başvurabilir. Mahkeme bu husustaki kararını, dosya üzerinde inceleme yaparak ya da Cumhuriyet Savcısını ve hükümlüyü dinlemek suretiyle verebilir. Uygulamada mahkemeler kararlarını genellikle dosya üzerinden inceleme yaparak vermektedir. Yani duruşma yapılmamakta ve sunulan dilekçe ve belgelere göre karar verilmektedir.  Bu nedenle memnu hakların iadesi başvurusu için hazırlanan dilekçe ve diğer belgelerin titizlikle ve usulüne uygun olarak hazırlanması önem arz etmektedir. Bu nedenle memnu hakların iadesi başvurusunun, tecrübeli ve uzman bir avukat aracılığıyla yapılmasını tavsiye etmekteyiz.

Memnu hakların iadesi talebi üzerine mahkemenin verdiği karara karşı, hükümle ilgili olarak Ceza Muhakemesi Kanunu’nda öngörülen kanun yoluna başvurulabilir. Ayrıca Memnu hakların iadesine ilişkin karar, kesinleşmesi halinde, adli sicil arşivine kaydedilir.

5. Memnu Hakların İadesinin Sonuçları?

Memnu hakların iadesi yoluna başvuran kişinin talebi, mahkemece kabul edilir ve bu karar kesinleşirse, kişinin özel kanunlarda öngörülen hak yoksunlukları da geleceğe dönük olarak ortadan kalkar.

6. Memnu Hakların İadesine Karar Verilmesi Halinde Devlet Memuru Olunabilir Mi?

657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 48. maddesinde kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına mahkûm olanların, affa uğramış olsa bile devletin güvenliğine karşı suçları, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçları ve bir takım yüz kızartıcı suçları işleyen kişilerin devlet memurluğuna kabul edilmeyeceklerine dair özel bir düzenleme getirilmiştir. Dolayısıyla bu düzenlemede belirtilen suçları işleyen ve mahkûm olan kişiler devlet memuru olamazlar.

Ancak memnu hakların iadesi için başvuruda bulunan kişinin bu başvurusu, mahkemece kabul edilir ve bu karar kesinleşirse devlet memuru olma yolundaki bu hak yoksunluğu da geleceğe dönük olarak ortadan kalkar ve kişi devlet memuru olmak için ilgili kurum veya kuruluşlara başvuruda bulunabilir.

7. Memnu Hakların İadesine Karar Verilmesi Halinde Milletvekili Olunabilir Mi?

Milletvekili Seçimi Kanunu’nun 11. maddesinde, taksirli suçlar hariç, toplam bir yıl veya daha fazla hapis veya süresi ne olursa olsun ağır hapis cezasına mahkûm olanlar ile affa uğramış olsa bile bazı yüz kızartıcı suçları işlemiş olan kişilerin milletvekili seçilemeyeceklerini hükme bağlanmıştır. Dolayısıyla bu düzenlemede yer alan suçları işleyen ve mahkûm olan kişiler milletvekili seçilemezler.

Ancak memnu hakların iadesi için başvuruda bulunan kişinin bu başvurusu mahkemece kabul edilir ve verilen karar kesinleşirse, milletvekili seçilme yolundaki bu hak yoksunluğu da ortadan kalkar.

Memnu hakların iadesi(yasaklanmış hakların geri verilmesi) ile ilgili hukuki bilgi ve görüş almak üzere ceza hukuku avukatı olarak bizimle iletişime geçebilirsiniz.

Av. Tolgay Mingan