1. İflas Nedir?

İflas; Ticaret Mahkemesi tarafından iflasına karar verilen borçlunun (müflisin), haczedilebilen bütün malvarlığının cebri icra yoluyla paraya çevrilip, bundan bilinen bütün alacaklılarının tatmin edilmesini sağlayan külli (toplu) bir cebri icra yoludur.

Mevzuatımızda iflas sebeplerine ilişkin açık bir düzenleme bulunmamakla beraber, iflas sebepleri şekli ve maddi iflas sebepleri olarak ikiye ayrılmaktadır. Hukukumuzda genel olarak şekli iflas sebebi geçerlidir.  Buna göre iflasa tabi bir borçlunun mali durumunun kötü olması veya malvarlığının bulunup bulunmaması, pasifinin aktifinden fazla olması önem taşımamaktadır. Önemli olan, iflasa tabi olan bir borçlunun borcunu ödeyip ödemediğidir. Hukukumuzda maddi iflas sebepleri ise istisnai hallerde söz konusu olabilmektedir.

Esasen iflas etmek tek başına bir suç oluşturmamaktadır. Zira borçlular çeşitli nedenlerden dolayı bazen istememesine rağmen ve kaçınılmaz olarak iflas edebilirler. Bu halde borçlunun kusuruna dayanmayan ve cezai yaptırımı olmayan adi iflas söz konusu olmaktadır.  Ancak bazı durumlarda tacirlerin, şirket yönetici veya ortaklarının hileli veya taksirli davranışlarla iflasa neden oldukları görülmektedir. Hukukumuzda da bu tarz eylemlerin niteliğine ve sonucuna göre hileli veya taksirli iflas suçlarını oluşturacağına ilişkin düzenlemeler mevcuttur.

2. Hileli İflas Suçu Nedir?

Hileli iflas, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 161. maddesinde “Malvarlığını eksiltmeye yönelik hileli tasarruflarda bulunan kişi, bu hileli tasarruflardan önce veya sonra iflasa karar verilmiş olması halinde, üç yıldan sekiz yıla kadar hapis ceza ile cezalandırılır.” şeklinde düzenlenmiştir. Buna göre hileli iflas, iflasa tabi bir kimsenin malvarlığını eksiltmeye yönelik hileli tasarruflarda bulunmasıdır.

Hileli iflas suçunda korunan hukuki değer, alacaklıların malvarlığı hakları, ticari hayattaki güven ilişkisi ve dolaylı olarak da ülke ekonomisidir. Hileli iflas suçunun konusunu ise borçluya ait olup da haczedilebilen malvarlığı değerleri oluşturur. Ayrıca hileli iflas suçunda, hileli tasarruflarda bulunan müflisin cezalandırılabilmesi için iflas etmiş olması gerekir.

3. Hangi Fiiller Hileli İflas Suçunu Oluşturur?

TCK’nın 161. madde düzenlemesi gereği hileli iflas suçundaki hareket, malvarlığını eksiltmeye yönelik hileli tasarruflardır. Kanunda hangi fiillerin hileli tasarruf sayılacağı da dört bent halinde sayılmıştır. Dolayısıyla maddenin gerekçesinde de belirtildiği üzere hileli iflas suçu seçimlik hareketli bir suçtur.  Kanunda sınırlı olarak sayılan bu seçimlik hareketlerden birinin işlenmesiyle hileli iflas suçu oluşacaktır. Kanunda sayılan seçimlik hareketler;

• Alacaklıların, alacaklarının teminatı mahiyetinde olan malların kaçırılması, gizlenmesi veya değerinin azalmasına neden olunması
• Malvarlığını kaçırmaya yönelik tasarruflarının ortaya çıkmasını önlemek için ticari defter, kayıt veya belgelerin gizlenmesi veya yok edilmesi
• Gerçekte bir alacak ve borç ilişkisi olmadığı halde, sanki böyle bir ilişki mevcutmuş gibi, borçların artmasına neden olacak şekilde belge düzenlenmesi
• Gerçeğe aykırı muhasebe kayıtlarıyla veya sahte bilanço tanzimiyle aktifin olduğundan az gösterilmesi

4. Hileli İflas Suçunun Cezası

Hileli iflas suçunun yaptırımı TCK’nın 161. maddesinde üç yıldan sekiz yıla kadar hapis cezası olarak düzenlenmiştir. Müflis eğer yargılama neticesinde bir cezaya mahkûm edilirse ayrıca TCK m.53 gereği belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılabilir.

Hileli iflastan mahkûmiyetin sonucu olarak bazı özel kanunlarda da çeşitli düzenlemeler mevcuttur. Bu düzenlemeler ile hileli müflis, belirli meslekleri icra etmekten yoksun bırakılmıştır. Örneğin, hileli müflisler Anayasanın 76. maddesi uyarınca milletvekili seçilemezler, Avukatlık Kanunu’nun m. 5/f bendi uyarınca hileli veya taksirli müflisler, itibarları iade edilmiş olsa dahi avukatlığa kabul edilemezler.

5. Hileli İflas Suçunda Etkin Pişmanlık

TCK’nın 168. maddesinde malvarlığına karşı işlenen suçlara ilişkin özel bir etkin pişmanlık hükmü getirilmiştir. Hileli iflas suçu da malvarlığına karşı işlenen bir suç olduğundan, bu suçu işleyen müflis, tüm alacaklılarının zararının tamamını, hakkında kovuşturma başlamadan önce giderirse verilecek ceza üçte ikisine kadar, eğer hakkında kovuşturma başladıktan sonra ve hüküm verilinceye kadar giderirse verilecek ceza yarıya kadar indirilecektir. Ancak müflis alacaklıların zararının bir kısmını giderirse, bu halde etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanması alacaklıların buna rıza göstermesine bağlıdır.

6. Hileli İflas Suçunda Şikâyet ve Zamanaşımı Süresi

Hileli iflas suçu re’sen soruşturulan ve kovuşturulan bir suç olduğundan, şikâyete bağlı değildir.

Hileli iflas suçunda, dava zamanaşımı süresi TCK m. 66/1-d hükmü uyarınca 15 yıldır. Dava zamanaşımı süresi, suçun işlendiği andan itibaren yani kanunda sayılan seçimlik hareketlerden birinin gerçekleştirildiği andan itibaren başlayacaktır. 

7. Hileli İflas Suçunda Görevli Mahkeme

Hileli iflas suçunda görevli mahkeme, Ağır Ceza Mahkemeleridir.

8. Taksirli İflas Suçu Nedir?

Taksirli iflas, 5237 sayılı TCK’nın 162. maddesinde, “Tacir olmanın gerekli kıldığı dikkat ve özenin gösterilmemesi dolayısıyla iflasa sebebiyet veren kişi, iflasa karar verilmiş olması halinde, iki aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.” şeklinde düzenlenmiştir. Taksirli iflastaki dikkat ve özen eksikliği sıradan bir dikkat ve özen eksikliği değildir. Kanunda açıkça ifade edildiği üzere bu dikkat ve özen eksikliğinin tacir olmanın gerekliliğinin bir sonucudur. Dolayısıyla taksirli iflası, tacirin bu tacirlik vasfının gerektirdiği dikkat ve özeni göstermemesi nedeniyle iflasa neden olması şeklinde tanımlayabiliriz.

Hileli iflas suçunda olduğu gibi, taksirli iflas suçunda da korunan hukuki değer, alacaklıların malvarlığı hakları, ticari hayattaki güven ilişkisi ve dolaylı olarak da ülke ekonomisidir. Taksirli iflas suçunun konusunu da borçluya ait olup da haczedilebilen malvarlığı değerleri oluşturur.

9. Hangi Fiiller Taksirli İflas Suçunu Oluşturur?

Taksirli iflas suçunun fiili, TCK’nın 162. maddesinde tacir olmanın gerekli kıldığı dikkat ve özenin gösterilmemesi nedeniyle iflasa neden olma şeklinde ifade edilmiştir. Ancak hangi hallerin taksirli iflas sayılacağı kanunda belirtilmediğinden, tacir olmanın gerektirdiği dikkat ve özenin gösterilmemesi nedeniyle iflasa neden olma şeklinde genel bir ifade tarzı kullanılarak maddenin uygulanma alanı genişletilmiştir. 

Taksirli iflas suçunun icrai hareketi, tacirin basiretli bir tacirden beklenen dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı hareket ederek iflasa neden olmasıdır. Bu yönüyle taksirli iflas suçu serbest hareketli bir suçtur. Bu serbest hareket tacirin herhangi bir dikkat ve özen eksikliğinden meydana gelebilir. Ayrıca ifade etmek gerekir ki taksirli iflas suçunun oluşabilmesi için, tacirin gerekli dikkat ve özeni göstermemiş olmasının iflasına neden olmuş olması gerekir. Bu nedenle eğer tacirin dikkat ve özen eksikliği ile iflas arasında bir nedensellik bağı yoksa taksirli iflas suçu oluşmayacaktır.

10. Taksirli İflas Suçunun Cezası

Taksirli iflas suçunun yaptırımı TCK’nın 162. maddesinde iki aydan bir yıla kadar hapis cezası olarak düzenlenmiştir. Ancak suçun TCK m.22/3 maddesi uyarınca bilinçli taksirle işlenmesi halinde verilecek ceza üçte birden yarısına kadar arttırılacaktır. Müflis eğer yargılama neticesinde bir cezaya mahkûm edilirse ayrıca TCK m.53 gereği belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılabilir.

Taksirli iflas suçu için öngörülen ceza kısa süreli olduğu için erteleme, hükmün açıklanmasının geri bırakılması, kamu davasının açılmasının ertelenmesi veya seçenek yaptırımlara çevrilmesi söz konusu olabilecektir.

11. Taksirli İflas Suçunda Etkin Pişmanlık

TCK’nın 168. maddesinde malvarlığına karşı işlenen suçlara ilişkin özel bir etkin pişmanlık hükmü getirilmiştir. Taksirli iflas suçu da malvarlığına karşı işlenen bir suç olduğundan, bu suçu işleyen müflis, tüm alacaklılarının zararının tamamını, hakkında kovuşturma başlamadan önce giderirse verilecek ceza üçte ikisine kadar, eğer hakkında kovuşturma başladıktan sonra ve hüküm verilinceye kadar giderirse verilecek ceza yarıya kadar indirilecektir. Ancak müflis alacaklıların zararının bir kısmını giderirse, bu halde etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanması alacaklıların buna rıza göstermesine bağlıdır.

12. Taksirli İflas Suçunda Şikâyet ve Zamanaşımı Süresi

Taksirli iflas suçu re’sen soruşturulan ve kovuşturulan bir suç olduğundan, şikâyete bağlı değildir. Ancak taksirli iflas suçunun TCK m.167/2’de belirtilen kişilere karşı işlenmesi halinde bu suçun soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlıdır. 

Taksirli iflas suçunda dava zamanaşımı süresi TCK m.66/1-e hükmü uyarınca 8 yıldır.

13. Taksirli İflas Suçunda Görevli Mahkeme

Taksirli iflas suçunda görevli mahkeme Asliye Ceza Mahkemeleridir.

Av. Arb. Tolgay Mingan