1. Hakaret Suçu ve Hukuki Dayanağı

Hakaret bir kimsenin onur, şeref veya saygınlığını rencide edici fiil ve söz isnat etmek veya sövmek şeklinde tanımlanabilir. Hakaret Suçu, Türk Ceza Kanunu’nda, Şerefe Karşı Suçlar Başlığı altında, 125-131 maddeleri arasında düzenlenmiştir. TCK’nın 125. maddesinde suçun tanımı, “Bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat etme veya sövmek suretiyle bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldırma…” şeklinde tanımlanmıştır. Kanuni tanımdan da anlaşılacağı üzere hakaret suçu seçimlik hareketli bir suç olup iki şekilde işlenebilir. Bunlardan ilki, bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat etme, ikincisi ise sövmek suretiyle bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldırmadır.

Hakaret suçunda korunmak istenen hukuki değer, toplumu oluşturan bireylerin onur, şeref ve saygınlığı olup, bu suç mağdurun yüzüne karşı veya gıyabında (mağdurun olmadığı bir ortamda) işlenebilir. Ancak mağdurun gıyabında işlenen hakaret suçunda hakaret fiilinin suç teşkil edebilmesi için, fiilin en az 3 kişiyle ihtilat ederek işlenmesi gerekmektedir.

Hakaret suçu sözle işlenebileceği gibi, mektup, fax, e-mail, mesaj, Twitter, Facebook, İnstagram gibi sosyal medya araçları aracılığıyla da işlenebilir. Bu husus TCK’nın 125. maddesinde, “Fiilin, mağduru muhatap alan sesli, yazılı veya görüntülü bir iletiyle işlenmesi halinde, yukarıdaki fıkrada belirtilen cezaya hükmolunur.” şeklinde hükme bağlanmıştır.

2. Hakaret Suçunda Fiil

Hakaret suçunda fiil, niteliği itibariyle bir düşünce açıklamasıdır. Bu düşünce açıklaması kişileri rencide edici, toplum içerisinde değersizleştirme boyutuna ulaşırsa hakaret suçu oluşur. Hangi söz veya davranışların hakaret suçunu oluşturacağı kanunda tek tek sayılmamıştır. Bir kimsenin onur şeref ve saygınlığını rencide edecek şekilde somut bir fiil veya olgu isnadı veya sövme niteliğindeki tüm fiiller, hakaret suçunu oluşturur. Dolayısıyla hangi fiillerin hakaret suçunu teşkil edeceği her somut olayın özelliğine göre belirlenir. Örnek vermek gerekirse bir kimseye “şerefsiz”, “namussuz”, “adi herif”, “hayvan”, “köpek”, “aptal” vb. şekilde söylenen sözler hakaret suçunu oluşturur.

Kişiye isnat edilen somut olgunun, kişinin ruhsal, fiziksel veya psikolojik durumuna istinaden söylenmesi de hakaret suçunu oluşturur. Örneğin görme engelli birisine “kör” demek hakaret suçunu oluşturur.

Belirtmek gerekir ki TCK’nın 127. maddesinde belirtildiği üzere, bir kimseye isnat edilen ve suç oluşturan fiil, ispat edilirse fiili işleyen kişiye hakaret suçundan dolayı ceza verilmez. Örnek vermek gerekirse bir kimseye “hırsız” diyerek hakaret eden kişi, hakaret edilen kişi hakkında daha sonra hırsızlık suçundan dolayı mahkûmiyet kararı verilmesi ve mahkûmiyet kararının kesinleşmesi halinde hakaret suçundan dolayı cezalandırılmaz.

Yine eleştiri sınırlarını aşmayan söz ve davranışlar, basın özgürlüğü kapsamındaki fiiller, kaba ve nezaketsiz davranışlar ile beddua niteliğindeki söz ve davranışlar hakaret suçunu oluşturmaz.

3. Hakaret Suçunun Cezası

Hakaret suçunun cezası, kural olarak üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezasıdır. Mahkemece fiilin ağırlığına göre hapis cezası veya adli para cezası verilebilir. Ancak aşağıda izah edeceğimiz üzere hakaret suçunda cezayı ağırlaştıran nitelikli hallerin varlığı halinde daha yüksek ceza verilebileceği gibi, cezayı azaltan veya ceza verilmesini gerektirmeyen hallerin varlığı halinde verilecek cezada indirim yapılabilir veya ceza verilmeyebilir.

4. Hakaret Suçunda Cezayı Arttıran Haller

Türk Ceza Kanunu’nda hakaret suçunun işleniş şekli, içeriği ve aleyhine işlenen kişinin özellikleri dikkate alınarak, verilecek cezanın arttırılmasını/ağırlaştırılmasını gerektiren bazı haller düzenlenmiştir. Cezanın ağırlaştırılmasını gerektiren bu hallere nitelikli hal denilmektedir. Buna göre hakaret suçunun işlenişinde aşağıda belirtilen nitelikli haller varsa, bu suç için verilecek cezanın alt sınırı bir yıldan az olamaz. Yani kanunda belirtilen bu nitelikli haller varsa suç işleyen kişiye verilecek ceza en az bir yıl hapis cezasıdır. Nitelikli haller;

– Hakaret suçunun kamu görevlisine karşı görevinden dolayı işlenmesi,

– Hakaret suçunun dini, siyasi, sosyal, felsefi inanç, düşünce ve kanaatlerini açıklamasından, değiştirmesinden, yaymaya çalışmasından, mensup olduğu dinin emir ve yasaklarına uygun davranmasından dolayı işlenmesi,

– Hakaret suçunun kişinin mensup bulunduğu dine göre kutsal sayılan değerlerden bahisle işlenmesi.

Yine kanunda, hakaret suçunun alenen işlenmesi halinde suç işleyen kişiye verilecek cezanın 1/6 oranında arttırılacağı düzenlenmiştir. Örneğin kafede çalışan bir garsonun, müşteriye hakaret etmesi veya sokakta bir kimseye bağırarak hakaret edilmesi alenen hakaret suçunu oluşturur.

5. Hakaret Suçunda Cezayı Azaltan veya Ceza Verilmemesini Gerektiren Haller

Türk Ceza Kanunu’nda, hakaret suçu için verilecek cezada indirim yapılmasını veya ceza verilmemesini gerektiren bazı haller düzenlenmiştir. Kanunda sayılan bu hallerin mevcut olması halinde duruma göre verilecek cezada indirim yapılabileceği gibi ceza verilmeyebilir. Kanunda sayılan haller;

– TCK m.129/1 hükmündeki düzenlemeye göre, hakaret suçunun haksız bir fiile tepki olarak işlenmesi halinde, verilecek ceza üçte birine kadar indirilebileceği gibi, ceza vermekten de vazgeçilebilir.

– TCK m.129/2 hükmündeki düzenlemeye göre; hakaret suçunun kasten yaralama suçuna tepki olarak işlenmesi halinde, kişiye ceza verilmez.

– TCK m.129/3 hükmündeki düzenlemeye göre; hakaret suçunun karşılıklı olarak işlenmesi (karşılıklı hakaret) halinde, olayın mahiyetine göre; taraflardan her ikisi veya biri hakkında verilecek ceza üçte birine kadar indirilebileceği gibi, ceza vermekten de vazgeçilebilir.

– TCK m.128 hükmündeki düzenlemeye göre; yargı mercileri veya idari makamlar nezdinde yapılan yazılı veya sözlü başvuru, iddia ve savunmalar kapsamında, kişilerle ilgili olarak somut isnatlarda ya da olumsuz değerlendirmelerde bulunulması halinde, kişiye ceza verilmez. Ancak, bunun için isnat ve değerlendirmelerin, gerçek ve somut vakıalara dayanması ve uyuşmazlıkla bağlantılı olması gerekir.

6. Hakaret Suçunda Şikâyet ve Uzlaşma

Kamu görevlisine karşı görevinden dolayı işlenen hakaret suçu hariç, hakaret suçunun soruşturulması ve kovuşturulması, mağdurun şikâyetine bağlıdır. Bu nedenle aleyhine hakaret suçu işlenen kişi hakaret tarihinden itibaren altı ay içerisinde doğrudan veya avukatları aracılığıyla Cumhuriyet Başsavcılığına başvurarak şikâyette bulunmalıdır.

Hakaret suçunun mağduru, şikâyet etmeden önce ölürse veya suç ölmüş olan kişinin hatırasına karşı işlenmiş ise; ölenin ikinci dereceye kadar üstsoy ve altsoyu, eş veya kardeşleri de mağdur adına şikâyette bulunulabilir.

Kamu görevlisine karşı görevinden dolayı işlenen hakaret suçu hariç, hakaret suçunun soruşturulması ve kovuşturulması, mağdurun şikâyetine bağlı olduğundan, kamu görevlisine karşı işlenen hakaret suçu dışındaki hakaret suçları Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 253. maddesi uyarınca uzlaşma kapsamındadır. Bu nedenle uzlaşma kapsamındaki hakaret suçu için soruşturma veya kovuşturma aşamasında öncelikle uzlaşma prosedürü uygulanır ve uzlaşma sağlanamaması halinde soruşturma ve kovuşturmaya devam edilir.

7. Hakaret Suçunda Şikâyet Süresi ve Zamanaşımı Süresi

TCK’nın 73. maddesi uyarınca soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı suçlarda şikâyet süresi altı aydır. Kamu görevlisine karşı görevinden dolayı işlenen hakaret suçu hariç, hakaret suçunun soruşturulması ve kovuşturulması, mağdurun şikâyetine bağlı olduğundan, hakaret suçunun mağduru hakaret fiilini ve failini öğrendiği tarihten itibaren altı ay içerisinde şikâyette bulunmalıdır. Asi halde bir daha hakaret suçuyla ilgili olarak şikâyette bulunamaz. Hakaret suçunda dava zamanaşımı süresi ise TCK’nın 66. maddesi uyarınca suçun işlenmesinden itibaren 8 yıldır.

8. Hakaret Suçunda Görevli ve Yetkili Mahkeme

Hakaret suçunda görevli mahkeme Asliye Ceza Mahkemeleridir. Yetkili yer mahkemesi ise kural olarak suçun işlendiği yer mahkemesidir. Ancak soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı olan hakaret suçunda suç bir eser vasıtasıyla işlenmişse ve eser mağdurun yerleşim yerinde veya oturduğu yerde dağıtılmışsa, o yer mahkemesi de yetkilidir. Yine hakaret suçu, görsel veya işitsel yayınlar vasıtasıyla işlenmişse ve görsel ve işitsel yayın, mağdurun yerleşim yerinde ve oturduğu yerde işitilmiş veya görülmüşse o yer mahkemesi de yetkilidir.

Av. Tolgay Mingan