1. Kamulaştırma Nedir?

Kamulaştırma, tüzel kişiliğe haiz kamu kurum ve kuruluşları tarafından, kamu yararının gerektirdiği hallerde, özel mülkiyete konu olan bir malın karşılığının mülkiyet hakkı sahibine ödenerek kendi mülkiyetine geçirmesi veya üzerinde birtakım ayni haklar tesis etmesidir. Kamu hizmetlerinin yürütülmesinde ortaya çıkan ihtiyaçlardan doğan kamulaştırma özel mülkiyete konu olan bir taşınmazın bir kısmında veya tamamı üzerinde gerçekleştirilebilir.

2. Kamulaştırılan Malın Geri Alınması

Kamulaştırılan malın geri alınması iki şekilde ortaya çıkabilir. Bunlardan ilki Kamulaştırma Kanunu’nun 22. maddesi uyarınca idarenin, kamulaştırılan malın iadesi için mülkiyet hakkı sahibine veya mirasçılarına teklifte bulunmasıdır. Buna göre; kamulaştırmanın kesinleşmesinden sonra taşınmaz malların kamulaştırma amacına veya kamu yararına yönelik herhangi bir ihtiyaca tahsisi lüzumu kalmaması halinde, keyfiyet idarece mal sahibi veya mirasçılarına bildirilir. Bu bildirim üzerine mal sahibi veya mirasçıları, kamulaştırma bedelini aldıkları günden itibaren işleyecek kanuni faiziyle birlikte üç ay içinde ödeyerek taşınmaz malı geri alabilir. İade işleminin kamulaştırmanın ve bedelinin kesinleşmesinden sonra bir yıl içinde gerçekleşmesi halinde kamulaştırma bedelinin faizi alınmaz.

İkincisi ise Kamulaştırma Kanunu’nun 23. maddesindeki düzenlemedir. Buna göre; kamulaştırma bedelinin kesinleştiği tarihinden itibaren beş yıl içinde, kamulaştırmayı yapan idarece veya devir veya tahsis yapılan idarece, kamulaştırma ve devir amacına uygun hiçbir işlem veya tesisat yapılmaz veya kamu yararına yönelik bir ihtiyaca tahsis edilmeyerek taşınmaz mal olduğu gibi bırakılırsa, mal sahibi veya mirasçıları kamulaştırma bedelini aldıkları günden itibaren işleyecek kanuni faiziyle birlikte ödeyerek, taşınmaz malını geri alabilir. Burada kamulaştırılan malın geri alınması dava yoluyla sağlanmaktadır. Çalışmamızın devamında kanunun 23.maddesinde düzenlenen geri alma hakkına ilişkin bilgilendirme yapılacaktır.

3. Kamulaştırılan Malın Geri Alınması Davası İçin Gerekli Şartlar

İdarece kamulaştırılan malın geri alınabilmesi için kanunda belirtilen şartların oluşması gerekmektedir. Bu şartlar oluşmadan kamulaştırılan malın geri alınması davası açılamaz.

a. Kamulaştırma Bedeli Kesinleşmiş Olmalıdır

Kamulaştırma Kanunu 23. maddesinde düzenlenen ilk şart kamulaştırma bedelinin kesinleşmiş olmasıdır. Kamulaştırma bedeli kesinleşmeden 5 yıllık süre işlemeye başlamayacağından, kamulaştırılan malın geri verilmesi de talep edilemez.

b. Beş Yıllık Bekleme Süresi Dolmuş Olmalıdır

Yukarıda da belirttiğimiz üzere kamulaştırılan malın geri alınması davası, idarece kamulaştırma bedelinin kesinleşmesinden itibaren 5 yıl boyunca kamulaştırılan mal ile ilgili herhangi bir işlem yapılmaması halinde açılabilmektedir. Bu nedenle kamulaştırılan malın geri alınması davası açılabilmesi için kamulaştırma bedelinin kesinleşmesinden itibaren 5 yıllık süre geçmiş olmalıdır. Hemen ifade edelim ki eğer idarece birden fazla mal kamulaştırılmışsa, bu mallardan kamulaştırma bedeli en son kesinleşen malın kesinleşme tarihinden itibaren 5 yıllık süre hesaplanır.

c. Kamulaştırılan Malın Geri Alınması Davası 1 Yıl İçinde Açılmalıdır

Kamulaştırılan malın geri alınması davası bu hakkın doğumundan itibaren 1 yıl içerisinde açılmalıdır. Bu hak, kamulaştırma bedelinin kesinleştiği tarihten itibaren beşinci yılın dolmasıyla doğar. Yani esasında kamulaştırma bedelinin kesinleştiği tarihten sonraki altıncı yıl içerisinde bu dava açılmalıdır. Buradaki süre, hak düşürücü süre olduğundan, hâkim tarafından da resen nazara alınır ve 1 yıllık süre dolduktan sonra açılan davalar doğrudan reddedilir.

d. Kamulaştırılan Mal İle İlgili Herhangi Bir İşlem Yapılmamış Olmalı

Kanunda da belirtildiği üzere; geri alma hakkı, ancak kamulaştırmayı yapan idarece veya devir veya tahsis yapılan idarece, kamulaştırma ve devir amacına uygun hiçbir işlem veya tesisat yapılmaması veya kamu yararına yönelik bir ihtiyaca tahsis edilmeyerek taşınmaz malın olduğu gibi bırakılması halinde doğar. Burada dikkat edilmesi gereken husus idarenin kamulaştırılan mala herhangi bir işlem yapmamasıdır. Zira kamulaştırılan mal, zamanla değişen şartlara göre başka bir kamu yararı için de kullanılabilir. Örneğin idarece yol yapılmak üzere kamulaştırılan bir mal ile ilgili olarak yapılan proje değişikliği sonrası buraya park yapılmasına karar verilebilir. Dolayısıyla idarece kamulaştırılan malın, kamulaştırma amacı dışındaki başka bir kamu yararına tahsis edilmesi halinde geri alma hakkı doğmaz.

e. Kamulaştırma Bedeli İade Edilmelidir

Kamulaştırılan malın geri alınması davasında gereken bir diğer şart da kamulaştırma bedelinin iadesidir. Geri alma davasını açan malik veya mirasçıları, daha önce aldıkları kamulaştırma bedelini, aldıkları günden itibaren işleyecek kanuni faiziyle birlikte, kamulaştırmayı yapan idareye iade etmek zorundadır. Aksi halde kamulaştırılan malın geri alınması mümkün olmaz.

f. Özel Kanunlarda Kamulaştırılan Malın Geri Verilemeyeceğine Dair Hüküm Bulunmamalı

Kamulaştırma Kanunu’nun 23. maddesindeki düzenleme uyarınca, özel kanunlarda kamulaştırılan bir malın iade edilmeyeceğine dair hüküm bulunması halinde kamulaştırılan malın iadesi talep edilemez. Ayrıca 1164 sayılı Arsa Ofisi Kanunu’na dayanılarak yapılan kamulaştırmalarda ve Kamulaştırma Kanunu’nun 3/2 fıkrasında belirtilen hallerde yapılacak kamulaştırmalarda, kamulaştırılan malın geri verilmesi mümkün değildir.

4. Kamulaştırılan Malın Geri Alınması Davasında Süre

Yukarıda da belirttiğimiz üzere kamulaştırılan malın geri alınması hakkı, kamulaştırma bedelinin kesinleşmesinden itibaren 5 yıl boyunca, kamulaştırılan mal ile ilgili herhangi bir işlem yapılmaması halinde kullanılabilir hale gelmektedir. Yani bu hak kamulaştırma bedelinin kesinleştiği tarihten itibaren beşinci yılın bitiminde doğar. Kamulaştırılan malın geri alınması davası da bu hakkın doğum tarihinden itibaren 1 yıl içerisinde açılmalıdır. Bu süre hak düşürücü bir süre olup, hakim tarafından da resen nazara alınır. 

5. Kamulaştırılan Malın Geri Alınması Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme

Kamulaştırılan malın geri alınması davasında görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemeleridir. Yetkili yer mahkemesi ise taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir.

Kamulaştırma ve gayrimenkul hukuku alanında hukuki bilgi ve görüş almak üzere bizimle iletişime geçebilirsiniz.

Av. Tolgay Mingan